Bởi Dr. Chanagun Chitmanat
Sáng kiến về Ngân hàng Cá Cộng đồng tại Thái Lan là một mô hình đáng chú ý về quản lý thủy sản bền vững và nỗ lực bảo tồn được cộng đồng hỗ trợ. Phương pháp sáng tạo này nhằm mục đích khôi phục quần thể cá và cung cấp cho cộng đồng địa phương phương tiện để đảm bảo sinh kế bằng cách nuôi cá để tiêu thụ và tạo ra nguồn thu nhập . Bài viết này khám phá các nguyên tắc, triển khai và tác động của sáng kiến Ngân hàng Cá Cộng đồng trong bối cảnh hệ thống nước ngọt của Thái Lan.
Thái Lan là quê hương của các hệ sinh thái thủy sinh đa dạng, hỗ trợ cho nhiều loài cá phong phú, đóng vai trò quan trọng đối với sinh kế của hàng triệu người. Tuy nhiên, đánh bắt quá mức, phá hủy môi trường sống, ô nhiễm và biến đổi khí hậu đã dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng của quần thể cá, đe dọa cả đa dạng sinh học và an ninh lương thực. Để đối phó, dự án Ngân hàng Cá Cộng đồng đã được phát triển, như một phần của khuôn khổ lớn hơn, nhằm thúc đẩy các phương thức đánh bắt cá bền vững và quản lý nguồn nước, cũng như phục hồi nguồn tài nguyên thủy sản.
Nguyên tắc của Ngân hàng Cá Cộng đồng
Bằng sự tham gia tích cực của ngư dân và cộng đồng địa phương vào quá trình ra quyết định, sáng kiến này thúc đẩy tinh thần chủ động và trách nhiệm đối với nguồn lợi thủy sản. Sáng kiến này nhấn mạnh việc áp dụng các phương thức đánh bắt bền vững, bao gồm đánh bắt theo mùa, sử dụng dụng cụ chọn lọc và thiết lập các khu vực cấm đánh bắt để cho phép quần thể cá phục hồi (Subnawin 2024).
Ngân hàng cá cộng đồng được thiết kế nhằm nâng cao đa dạng sinh học và phục hồi trữ lượng cá thông qua các sáng kiến như tạo môi trường sống cho cá. Các ngân hàng không chỉ hướng tới việc bổ sung nguồn cá mà còn cung cấp các nguồn thu nhập thay thế cho cộng đồng, chẳng hạn như du lịch sinh thái và nuôi trồng thủy sản.
Triển khai
Triển khai một ngân hàng cá cộng đồng thường bao gồm bốn bước sau:
Động viên cộng đồng: Gồm việc tích cực thu hút sự tham gia của các bên liên quan địa phương thông qua các hội thảo, buổi họp nhằm nâng cao nhận thức về tình trạng khai thác quá mức và tầm quan trọng của bảo tồn.
Thiết lập Ngân hàng: Yêu cầu xác định rõ các khu vực cụ thể làm ngân hàng cá cộng đồng, nơi đánh bắt bị hạn chế trong một số thời kỳ nhất định để cho phép quần thể cá phục hồi.
Giám sát và Thực thi: Thành lập ủy ban địa phương để giám sát việc tuân thủ các quy định về đánh bắt cá và đảm bảo thực hiện các phương thức khai thác bền vững.
Giáo dục và Đào tạo: Tổ chức các khóa đào tạo cho ngư dân địa phương về các kỹ thuật đánh bắt bền vững và tầm quan trọng của đa dạng sinh học.
Tác động và Kết quả
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng quần thể cá tại các ngân hàng được chỉ định có thể tăng lên đáng kể, không chỉ mang lại lợi ích cho nỗ lực bảo tồn mà còn tăng cường trữ lượng cá sẵn có, đáp ứng việc khai thác bền vững. Loài cá được chọn thả giống sẽ phụ thuộc vào nhu cầu tiêu thụ của người dân và tính phù hợp của các hồ chứa. Cá ăn thực vật như cá rô phi, cá chép thường và cá trắm cỏ thường được chọn nuôi.
Bằng cách tích cực tham gia của cộng đồng vào việc quản lý tài nguyên thiên nhiên của họ, sáng kiến này nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bảo tồn cá và sử dụng tài nguyên bền vững. Từ đó, góp phần củng cố quản trị địa phương và thúc đẩy phương thức hợp tác trong quản lý môi trường. Ngoài ra, các dự án cung cấp các nguồn sinh kế thay thế thông qua du lịch sinh thái và nuôi trồng thủy sản bền vững, góp phần giảm nghèo đói và nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng tham gia. Việc huy động và quản lý nguồn vốn đóng vai trò quan trọng để duy trì hoạt động bền vững. Khu vực tư nhân và chính phủ có thể hỗ trợ ban đầu. Tuy nhiên, trong dài hạn, cộng đồng cần tự chủ động trong việc duy trì hoạt động của ngân hàng cá.
Các Trường hợp Nghiên cứu
Dưới đây thảo luận ba trường hợp nghiên cứu nổi bật về các dự án Ngân hàng Cá nước ngọt cộng đồng thành công tại Thái Lan.
Dự án Ngân hàng Cá Chiangkham, tỉnh Phayao: Dự án được khởi động vào năm 2021, bao phủ diện tích 29 rai (4,64 ha) (Facebook page). Số lượng cá ban đầu là 415.100 con, bao gồm cá rô phi, cá trắm cỏ, cá trôi trắng, cá chép, cá mè vinh và cá rô phi. Hiện tại có 156 thành viên, mỗi người sở hữu một cổ phần trị giá 81.500 Baht Thái. Nuôi cá lồng, nuôi ốc sông trong túi, nuôi rau câu và đánh bắt cá mang lại thu nhập. Khoảng 4.589 kg cá trị giá 363.440 Baht Thái đã được thu hoạch vào năm vừa qua. Thu nhập thu được được phân chia cho các thành viên theo số cổ phần họ sở hữu. Sự tham gia của người dân địa phương vào quá trình ra quyết định và việc kết hợp kiến thức truyền thống vào sáng kiến đã góp phần tăng cường đa dạng sinh học cá. Các hội thảo giáo dục đã nâng cao nhận thức về các thực hành bền vững, dẫn đến việc tăng năng suất đánh bắt cá và nâng cao sự tham gia của cộng đồng.
Dự án Ngân hàng Cá Nong Bung Kang, tỉnh Yasothon: Dự án này, bao phủ diện tích 12 rai (1,92 ha), tập trung vào việc thành lập các ngân hàng cá do cộng đồng quản lý tại khu vực Yasothon (DOF 2023). Mục tiêu của dự án là bảo tồn các loài cá bản địa đồng thời cung cấp nguồn thu nhập bền vững cho ngư dân. Bộ Thủy sản đã cung cấp 80.000 Baht Thái để chuẩn bị hồ chứa cho nuôi trồng thủy sản. Hơn 9.900 người đã tham gia dự án trị giá 2,3 triệu Baht Thái. Lợi nhuận tích lũy từ cổ tức đạt 1,4 triệu Baht Thái. Bằng cách áp dụng hệ thống hạn ngạch và chỉ định các khu vực sinh sản của cá, dự án đã thành công trong việc bổ sung nguồn cá. Đào tạo thường xuyên về kỹ thuật nuôi trồng thủy sản và đánh bắt cá bền vững đã dẫn đến việc tăng cường quyền sở hữu của cộng đồng và giảm thiểu tình trạng đánh bắt quá mức.
Dự án Ngân hàng Cá Ban Sub Somboon, tỉnh Buriram: Mục tiêu của ngân hàng cá này là đảm bảo an ninh lương thực và cung cấp nguồn cá đáng tin cậy cho thị trường địa phương (DOF 2018). Tám mươi mốt người nắm giữ 285 cổ phần với giá 100 Baht Thái mỗi cổ phần. Hơn 13 tấn cá đã được thu hoạch, tạo ra thu nhập 392.764 Baht Thái từ việc bán cá trên thị trường và chế biến sản phẩm cá. Một phần thu nhập này được sử dụng cho quản lý và một phần được trả lại cho người dân tham gia các hoạt động này.
Ba nghiên cứu trường hợp này chứng minh tiềm năng của các dự án Ngân hàng Cá cộng đồng của Thái Lan trong việc nâng cao nghề cá địa phương, thúc đẩy tính bền vững môi trường và cải thiện điều kiện kinh tế – xã hội của các cộng đồng tham gia.
Những thách thức
Mặc dù đạt được những thành công, sáng kiến ngân hàng cá cộng đồng phải đối mặt với những thách thức. Chúng gồm: ví dụ như biến đổi khí hậu, một mối đe dọa đáng kể đối với hệ sinh thái thủy sinh và đòi hỏi các chiến lược quản lý thích ứng. Áp lực thị trường là một trở ngại khác khi nhu cầu cá tăng lên tạo ra sự cám dỗ khai thác quá mức nguồn lợi trong và ngoài khu vực ngân hàng cá. Khai thác quá mức có thể ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái bằng cách thay đổi kích thước của cá còn lại (WWF 2019) dẫn đến ít sự thay thế đàn cá và có thể tuyệt chủng. Do đó, cần có những nỗ lực liên tục để giữ cho cộng đồng tham gia và được thông tin về các thực tiễn bền vững.
Tiến về phía trước, duy trì sự thành công của ngân hàng cá cộng đồng sẽ đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa cộng đồng địa phương, cơ quan chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và các cơ sở học thuật để đảm bảo hỗ trợ toàn diện cho các nỗ lực bảo tồn.
Khuyến nghị cho các bên liên quan
Các dự án ngân hàng cá cộng đồng có thể mang lại lợi ích to lớn cho nền kinh tế địa phương, tính bền vững môi trường và an ninh lương thực. Các khuyến nghị sau đây được đề xuất cho các bên liên quan tham gia vào các sáng kiến như vậy.
Chính quyền địa phương nên thực hiện các chính sách thúc đẩy việc thành lập và duy trì ngân hàng cá, cũng như cung cấp kinh phí và nguồn lực cho các hội thảo đào tạo và xây dựng năng lực. Giới học thuật và các nhà nghiên cứu có thể hỗ trợ các dự án bằng cách tiến hành các nghiên cứu về các loài cá và hệ sinh thái địa phương, do đó cung cấp các khuyến nghị dựa trên dữ liệu, và bằng cách cung cấp các buổi đào tạo về bảo tồn loài cá và thực tiễn tốt nhất về đánh bắt bền vững.
Các tổ chức phi chính phủ, xã hội dân sự và các tổ chức môi trường có thể tạo điều kiện cho các chiến dịch nâng cao nhận thức về lợi ích của ngân hàng cá cộng đồng và hỗ trợ việc hình thành các hợp tác xã hoặc hiệp hội để tổ chức ngư dân địa phương. Các tổ chức phi chính phủ cũng có thể giúp thiết kế và thực hiện các kế hoạch bảo tồn bảo vệ các tuyến đường thủy và môi trường sống dưới nước địa phương. Cuối cùng, họ có thể đề xuất các cách giám sát tác động môi trường và tư vấn về các thực tiễn tốt nhất cho tính bền vững.
Các thành viên cộng đồng nên tham gia tích cực vào các quá trình ra quyết định để đảm bảo dự án đáp ứng nhu cầu địa phương và nên tham gia vào các chương trình đào tạo để học các thực tiễn đánh bắt bền vững và kỹ thuật nuôi cá. Ngư dân được khuyến khích tuân theo các thực tiễn đánh bắt bền vững để ngăn chặn việc khai thác quá mức và cạn kiệt nguồn lợi. Về vấn đề này, các thành viên cộng đồng nên hợp tác với các nhà khoa học và chuyên gia để theo dõi quần thể và sức khỏe cá.
Các tổ chức tài trợ nên cung cấp các khoản tài trợ hoặc các khoản vay lãi suất thấp để hỗ trợ khởi đầu và tiếp tục các dự án ngân hàng cá. Họ cũng nên phát triển các số liệu rõ ràng để đánh giá sự thành công và tác động của các sáng kiến ngân hàng cá. Khu vực tư nhân có thể tham gia bằng cách đầu tư vào công nghệ và cơ sở hạ tầng hỗ trợ các sáng kiến ngân hàng cá, chẳng hạn như trại giống hoặc cơ sở nuôi trồng thủy sản, cũng như hợp tác với cộng đồng để tạo ra khả năng tiếp cận thị trường cho các sản phẩm cá bền vững.
Bằng cách hợp tác và chia sẻ nguồn lực, các bên liên quan có thể tối đa hóa lợi ích của các dự án ngân hàng cá cộng đồng cho cả môi trường và cộng đồng địa phương.
Kết luận
Sáng kiến ngân hàng cá cộng đồng ở Thái Lan là một ví dụ đáng chú ý về cách cộng đồng địa phương có thể quản lý và phục hồi hiệu quả nguồn lợi thủy sản của họ. Bằng cách ưu tiên tính bền vững và sự tham gia của cộng đồng, mô hình này không chỉ giải quyết nhu cầu cấp bách về bảo tồn mà còn tăng cường khả năng phục hồi kinh tế trong số các ngư dân địa phương. Khi những thách thức tiếp tục gia tăng từ những thay đổi môi trường, những bài học kinh nghiệm từ các ngân hàng cá cộng đồng của Thái Lan có thể đóng vai trò là mô hình xanh tiên phong cho các sáng kiến tương tự trên toàn thế giới.
AQUADAPT 